روش تدریس مشارکتی و روشهای اجرای آن:
تدریس مشارکتی یک راهبرد تدریس در گروه های کوچک است اما هر تدریسی که با استفاده از گروه صورت می گیرد لزوما" نمی تواند تدریس مشارکتی تلقی گردد . زیرا تدریس مشارکتی الزامات و روش های مخصوص به خود را دارد و تا زمانی که این الزامات در جای خود وبه صورت درست انجام نگیرد نمی توان گفت تدریس مشارکتی صورت پذیرفته است.
وظیفه اصلی معلم ایجاد زمینه ی مشارکت ، همکاری ، و رفاقت گروهی میان دانش آموزان می باشد. کاراو ایجاد رقابت نیست، بلکه ایجاد رفاقت و همکاری و صمیمیت میان آنهاست. فلسفه وجودی تدریس مشارکتی دقیقا" به همین سبب است .اگرچه، به خاطر وجود برخی ویژگی های فردی از جمله ویژگی های هوشی، شخصیتی، زمینه خانوادگی و... رقابت میان دانش آموزان ایجاد خواهد شد. اما وظیفه ما به عنوان یک معلم حرفه ای این نیست که به آن دامن بزنیم . بلکه همان طوری که در قبل آمد معلم باید تمام تلاش خود را معطوف به این هدف نماید، که دانش آموزان موفقیت خود را منوط به موفقیت دیگران بدانند. در واقع به این شعار اعتقاد پیدا کنند که یا ((همگی غرق می شویم و یا همگی نجات پیدا می کنیم)). در این صورت است که دانش آموزان قوی تر، دست دیگردانش آموزان را خواهند گرفت.
به اعتقاد کوهن یادگیری مشارکتی به معنای گروه بندی دانش آموزان براساس توانایی های مشابه نیست، بلکه بر عکس هر اندازه نا همگونی اعضای گروه از نظر نژاد ، زبان، فرهنگ، هوش و پیشرفت تحصیلی بیشتر باشد کارایی رویکرد یادگیری مشارکتی بیشتر خواهد بود.
اولین وظیفه معلم در تدریس مشارکتی گروه بندی دانش آموزان درگروه های کوچک است اما آنچه که مهم است این است که در گروه بندی دانش آموزان بایستی ، قواعدی را رعایت نمود تا حداکثر نتیجه حاصل شود وگرنه ممکن است نتوانیم از تشکیل گروه به نتایج دلخواه خود دست پیدا کنیم
یعنی تعداد اعضای هر گروه، رابطه مستقیمی با سن دانش آموزان دارد. هر چه سن دانش آموزان کمتر ، تعداد اعضای گروه نیز کمتر و هرچه سن فراگیران بالاتر ، تعداد اعضای گروه نیز می تواند بیشتر باشد. بهتر است، تعداد اعضای گروه دانش آموزان دوره ی ابتدایی 2تا 3 نفر، دانش آموزان دوره راهنمایی 3 تا 4 نفر و دانش آموزان دوره های متوسطه و بالاتر 4 تا 7 نفرباشد .
روش اجرای تدریس مشارکتی برای دروس علوم انسانی :
· روش اجرا
این مراحل به ترتیب زیر انجام می گیرد :
1- دانش آموزان را با استفاده از فرمول و معیار های گفته شده، در گروه های نا متجانس تقسیم بندی نمایید.
2- محتوای درس جدید را با توجه به تعداد گروه های کلاس تقسیم بندی نمایید. مثلا" اگر 5 گروه دارید، محتوای درس را هم به 5 قسمت مساوی تقسیم کنید.
3- مطالعه هر قسمت از محتوای درس را به یک گروه اختصاص دهید. مثلا" قسمت اول را برای گروه 1 ، قسمت دوم را برای گروه 2، و الی آخر.
4- برای مطالعه، زمان مشخص و یکسانی را در اختیار گروه ها قرار دهید.
5- پس از اتمام زمان مطالعه، از دانش آموزان داخل گروه بخواهید که آنچه را که یاد گرفته اند به دوستان هم گروهی خود توضیح دهند. پس از این کاراگر احیانا" عضوی از اعضای گروه مطلب خود را به درستی یاد نگرفته بود. اعضای دیگر موظف هستند، به او یاد دهند.
6- دراین مرحله، از دانش آموزان خواسته می شود طوری در گروه های دیگرپخش شوند که از هر بخش درس، یک نماینده در آن گروه حضور داشته باشد. یعنی هر گروه در بر گیرنده تمامی محتوای درس باشد.
7- در اینجا، از دانش آموزان خواسته می شود، هر آنچه را که یاد گرفته اند در اختیاراعضاء دیگر گروه قرار دهند . آنچه که رعایت آن در این مرحله مهم است ؛ توضیح یکایک و به ترتیب افراد طبق محتوای درس می باشد. یعنی اول کسی توضیح می دهد که بخش اول درس را مطالعه کرده سپس فردی که بخش دوم را ، تا این که کل محتوای درس به اتمام برسد.
8- مرحله آخر، نوبت توضیح یکی از نمایندگان گروه هاست که آنچه را که یاد گرفته ا ند در جلوی کلاس، به تمامی دانش آموزان ارائه نماید.
تذکر 1: در این نوع روش تدریس، معلم راهنماست وموظف است به گروه ها سرکشی کرده ودر صورت نیاز به سوالات احتمالی آنها پاسخ گوید.
تذکر 2: پس از ارائه مطالب توسط دانش آموزان، اگر معلم احساس کند که دانش آموزان، قسمتی از محتوای درس را به خوبی یاد نگرفته اند، خود به توضیح بیشتر آن اقدام میکند
روش اجرای تدریس مشارکتی برای دروس علوم پایه:
این روش برای تدریس دروسی همچون؛ علوم، ریاضی کاربرد دارد
مراحل اجرای تدریس :
1- مرحله اول : در این مرحله، معلم ابتدا درس جدید را به طور کامل به دانش آموزان تدریس می کند.
2- پس از تشکیل گروه های نا متجانس، به هر گروه یک تمرین ارائه می شود تا آن را حل نمایند.
3- دانش آموزان داخل گروه موظف هستند ابتدا خود به تنهایی آن تمرین را حل نموده ، سپس آن را داخل گروه بیاورند.
4- گروه ها موظف هستند، آنچه را که به تنهایی انجام داده اند به اعضای گروه خود توضیح دهند. صرف ارائه جواب نباید ملاک عمل قرار گیرد. بلکه فرایند حصول به جواب مد نظر می باشد.
5- درمرحله آخر، از نمایندگان گروه ها درخواست می شود تا تمرین خود را پای تابلو نوشته و مراحل انجام آن را به کل کلاس توضیح دهند.
اعضای گروه موظف هستند، آنچه را که انجام داده اند به اعضای گروه خود توضیح دهند. ارائه جواب قابل قبول نیست . بلکه باید توضیح دهند که چگونه به جواب رسیده اند.
درمرحله آخر، از نمایندگان گروه ها به ترتیب درخواست می شود تا پاسخ سوال خود را پای تابلو نوشته و مراحل انجام آن را به کل کلاس توضیح دهند. این کار با نماینده بقیه گروه ها هم ادامه پیدا می کند
مزایای استفاده از روش تدریس مشارکتی :
-عزت نفس دانش آموزان افزایش پیدا می کند.
-تمایل دانش آموزان به مدرسه، بیشتر می شود.
-دانش آموزخود را نسبت به سرنوشت خویش و دیگران سهیم می داند.
-استفاده به جا و صحیح از این روش، در دراز مدت ممکن است در زندگی آنها نهادینه شده و تاثیر بسیار شگرف ومثبتی را به دنبال داشته باشد.
-تقویت مهارت های سطح بالای تفکر.
ضمن اینکه روابط درون گروهی و برون گروهی دانش آموزان افزایش پیدا می کند، مهار تهای تحمل یکدیگر و با هم زیستن را، عملا" تجربه می کنند. در واقع وابستگی گروهی مثبت پیدا می کنند.
محدودیتها
با این که مدارس و معلمان به کلاس مشارکتی تمایل پیدا کرده اند ولی مسایل مهمی در این فرآیند برای ، معلمان و وجود دارد :
1- کنترل کلاس : سر و صدا و شلوغی ، فقدان نظم ، نگرانی عمده کلاس مشارکتی است گرچه دانش آموزان به فرصتهایی برای صحبت کردن ، حرکت در کلاس، پرسش ، سؤال و غیره نیاز دارند.
2- فراهم کردن فرصتهای برای یادگیری مشارکتی : بسیاری از معلمان و مدیران معتقدند برای کلاسهای مشارکتی طرح درسی جدید باید تدوین شود .
3- تفاوتهای فردی میان دانش آموزان : در کلاس مشارکتی گروهها به صورت نامتجانس تشکیل می شوند و بسیاری از معلمان به کارآمدی این گروهها اعتقاد ندارند آنها اغلب به نقش موقعیت یادگیری در پیشرفت دانش آموزان معتقد نیستند .
4- مسئولیتهای فردی در قبال یادگیری :عموماً دانش آموزان و والدین انتظار دارند در قبال تلاشهای انجام شده سطح پیشرفتشان توسط معلم مشخص گردد در حالی که در کلاس مشارکتی معلمان سطح پیشرفت کار گروهی را مشخص می کنند .
5- تناقض ارزش ها : پژوهشها نشان می دهد بسیاری از معلمان وقتی به دانش آموزان خود اجـــــازه می دهند تا با یکدیگر گفتگو کنند ، عناوین فعالیتها را تغییر دهند و یا چشم اندازهای خود را جستجو کنند، احساس راحتی نمی کنند
ایفای نقش، روشی است که میتواندبرای تجسّم عینی موضوعات و درسهایی که برای نمایش مناسب باشند، به کار رود. دراین روش فردیاافرادی موضوعی رابه صورت نمایش کوتاه اجرا میکنند. دانشآموزانی که در صحنهی نمایش به ایفای نقش میپردازند، معمولاً یکدیگررا مخاطب قرار میدهند و گفتوگوهایی بین خود آنها ردو بدل میشود. صحنهی اجرای نمایش باید طوری ترتیب داده شود که همهی دانشآموزان بتوانندایفای نقش را ببینند. همچنین آنان باید بلندصحبت کنند تا همه بتوانند صدای آنان را بشنوند. برای مطلوبیت بیشتر در اجرای روش تدریس "ایفای نقش" بایداز دانشآموزانی مددگرفت که نسبت به یکدیگرحس خوبی دارند.این روش تدریس یادگیرندگان رابا واقعیت های رفتاری زندگی اجتماعی و شرایط، رو به رو می کند؛ چون فقط به اجرادر آوردن نقش نیست بلکه در این جریان دانشآموزان نه تنها موقعیتها و مهارتهایی را بررسی وبه کسب و فهم آنها اقدام میکنند بلکه به تجسّم عینی موضوعات درس نیز دست مییابند.
مراحل اجرای روش تدریس:
1) انتخاب بازیگران: سعی کنید اکثر دانشآموزان به نوبت در گروههای ایفای نقش قرار بگیرند.
2) آماده سازی: روشن شدن نقشها مبتنی بر هدف اصلی آموزش، در آماده شدن بچّهها مؤثر است.
3) بیان اهداف برای دانشآموزان
4)اجرای نمایش
5) طرح پرسش: با توجه به رخدادهای نمایش، سؤالاتی را از دانشآموزان بپرسید و آنان را به پاسخگویی در زمینه اهداف مورد نظر هدایت کنید.
6)توضیح: برای بسط تجربه و دانش محتوای درسی، توضیحاتی ارائه میشود؛ باید دقت شود تا آنچه میگوییم بر مبنای تجربهی دانشآموزان از زندگی و از نمایش کلاس باشد.
درس «کاجستان » حاوی مطالب ارزندهی اخلاقی است که در قالب نمایش میتوان به بچّهها انتقال داد. پس از اجرای نمایش و تکمیل فرایند تدریس، خوانش متن با استفاده از کتاب گویا انجام میشود
روش تدریس اعضای گروه
روش تدریس ۳H، بر مبنای حروف اول سه کلمه Heart ، Head و Hands نامگذاری شده است. یعنی معادل انگلیسی کلمات قلب، مغز و دست.
طبق این روش یادگیری وقتی صورت می گیرد که هر سه قسمت قلب، مغز و دست درگیر فرایند تدریس شوند. روش تدریس ۳H در موارد مختلفی مطرح می شود از مسائل روانشناسی و انگیزشی گرفته تا روش های یادگیری اما در این مقاله به طور خلاصه، به نکاتی برای آموزش این روش تدریس اکتفا شده است.
حس خوب ایجاد کنید: در زمان تدریس باید احساسات مخاطب را در نظر بگیریم . یادمان باشد ما با انسان سرو کار داریم . انسان ها احساس دارند. اگر مخاطب حس خوبی نسبت به محتوا، مدرس، محیط آموزشی یا هرچیز دیگر نداشته باشد. یادگیری به خوبی صورت نمی گیرد
الهام بخش باشید: از زدن حرف های ناامید کننده و کسل کننده پرهیز کنید. در کلاس قانون بگذارید که افراد کم تر نق نق کنند. برای افراد پر انرژی در کلاستان ارزش بیشتری قائل شوید
تدریس شما به دل مخاطب بنشیند: عمیق ترین و سوازان ترین خواسته و اشتیاق بشر، نیاز به این است که احساس کند ارزشمند و قابل احترام است. بااین حساب راز جذابیت بسیار ساده است. کاری کنید که دیگران احساس ارزشمند بودن کنند. هرچه باعث شود دانش آموزان در حضور شما، بیشتر احساس اهمیت کنند،آنها شما را فردی جذاب تر خواهند یافت.
تدریس شما معقول و منطقی باشد:حرف های الکی ، توجیهات مسخره، خاطرات بی سرو ته و … این ها تدریس را از حالت منطقی خارج می کنند. ما به عنوان یک منبع الهام و متخصص شناخته می شویم. مخاطبین ما قرار است به گفته های ما استناد کنند. پس خیلی باید مراقب باشیم تا حرف غیر منطقی نگوییم.
یادآوری مطالب را آسان کنید: برای اینکه مطلب ما در مغز مخاطب برای همیشه ماندگار شود باید کاری کنیم که یادآوری آن آسان شود. در گیر کردن همه ی حواس به یادآوری مطالب کمک می کند. اگر بتوانیم کاری کنیم که بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی درگیر تدریس شوند آن تدریس راحت تر به خاطر می ماند. مثلا استفاده از روش های نوین تدریس مثل نرم افزار ها یا تولید کردن محتوای الکترونیکی مناسب می توانید خیلی موثر باشد. تکنیک دیگر برای بخاطر ماندن مطالب این است که مطلب جدید را به مطالب قبلی و آنچه مخاطب می داند ربط دهیم.
محتوای شما طبقه بندی شده و منظم باشد: اگر از قبل برای تدریس تمرین داشته باشیم معمولا همه چیز منظم پیش می رود. اما وای به روزی که بدون هیچ گونه آمادگی وارد کلاسی شویم معمولا مطالب به صورت پراکنده یادمان می آید و مغز مخاطبین ما از این موضوع خسته می شوند. پس حتما مطالب را منظم و طبقه بندی شده ارائه دهیم چون مغز مطالب طبقه بندی شده را راحت تر درک می کند.
جسم مخاطب را درگیر کنید: تا جایی که امکان دارد کارعملی انجام دهید. در تمام رشته ها و با هر نوع محتوایی می شود کاری کرد که جسم هم در گیر شود. کوچک ترین کاری که می شود انجام داد یادداشت برداری یا صحبت کردن افراد در کلاس است. اگر هم شرایط ایجاب می کند که خب انجام یک کار عملی واقعی یادگیری را به شدت افزایش می دهد. مثلا استاد شیمی شاگردانش را بیشتر در آزمایشگاه مشغول کند و یا معلم ریاضی از دانش آموزان بخواهد تا بیشتر شکل رسم کنند.
پس بهترین روش تدریس روشی است که قلب، فکر و جسم مخاطب را درگیر کند.
منبع: سایت روش تدریس
بحث گروهی
روش بحث گروهی گفتوگویی است سنجیده و منظّم دربارهی موضوعی خاص که مورد علاقهی مشترک شرکت کنندگان در بحث است.
مراحل اجرا:
1) دانشآموزان را گروه بندی کنید.
2) با طرح یک سؤال یانشان دادن تصویر،دانش آموزان را هدایت کنید تا نظر،عقیده و بینش خود را نسبت به آن در گروه ابراز دارند. همچنین میتوانید موضوعی را تعیین کنید تا دانشآموزان دربارهی آن به مطالعه، اندیشه،بحث واظهارنظر بپردازندونتیجه بگیرند. مثال:
موضوع اوّل: حضرت ولی عصر (عج ) ظهور خواهد کرد و ...............
موضوع دوم: چرا در انتظار مهدی موعود هستیم ؟ ...........
3) فرصت بدهید تا دانشآموزان در هرگروه، فعّالانه عقیده وطرزتلقّی خود را دربارهی موضوع تعیین شده، برای همگروهیهایشان بیان کنند ودر ضمن مباحثه، از اندیشه ونگرش خودبا ذکر دلیل دفاع کنند. در اجرای صحیح بحث گروهی، شاگردان باید توانایی سازماندهی عقاید و دیدگاههای خود رادرضمن بحث داشته باشند. در این روش نقش شما نظمبخشی وساماندهی مباحث گروهی است. بایددقّت داشته باشید ضمن اینکه جریان بحث ازمحور اصلی خارج نشود، منجر به ارائهی کامل مطلب شود و رابطهی مطلوبی را بین بچّهها شکل دهد؛ بنابراین بین گروهها حرکت کنید با آرامش کنارهرگروه بنشینید و در بحث آنان شرکت نمایید.
4) نمایندهی هر گروه نتیجهی بحث را درجمع کلاس مطرح کرده و جمعبندی شود.سپس داستان درس را برای بچه ها تعریف کنید .
5) متن درس را با رعایت تکیهها و آواها برای بچّهها بخوانید.
مزایای این روش، پرورش اعتماد به نفس وتوانایی اظهارنظردر جمع، تقویت قدرت بیان و استدلال،تقویت قدرت تجزیه وتحلیل وتصمیمگیری در دانشآموزان است
ارائهی تدریس:پیشسازماندهندهها
دراین الگو ساخت شناختی وتغییراتی که در اثر یادگیری در آن صورت می گیرد زیربنای اصلی یادگیری به شمار می رود . منظور از ساخت شناختی مجموعه ی اطلاعات ،؛ مفاهیم ، اصول وتعمیم های سازمان یافته ای است که دانش آموز قبلا آموخته است .
مراحل تدریس :
الف ) ارائه پیش سازمان دهنده ها :
قبلازشروعتدریسابتدامفاهیمکلیواطّلاعاتجامعیدربارهی سرود ملی ایران زمین بهصورتخلاصهبهدانشآموزانارائهدهید.پیشسازماندهندههااطّلاعاتیفراترازمتندرسمیباشندکهارائهیآنبهدانشآموزان،درکمفهومدرسراتسهیلمیکند. دانش آموزان قبل از تدریس می توانند پیش سازماندهنده هارا درقالب یک کار تحقیقی گرد آوری کنند و در کلاس ارائه دهند . می توان نمایشگاهی از آثار تحقیقی بچه ها در کلاس دایرنمود .
ب ) ارائه مطلب و مفاهیم درس جدید:
پس از آن می توان به روش سخنرانی،بحث گروهی ویا روش پرسش وپاسخ محتوای درس را تدریس نمود . مطلب باید طوری تدریس شود که دانش آموز ارتباط و پیوند آن را با پیش سازمان دهنده ها به خوبی احساس کند . دراین مرحله نظم منطقی مطالب درس باید برای دانش آموز روشن گردد.
ج) تحکیم ساخت شناختی با ارائه مثال :
پخش سرود ملی کشورمان ویا برخی از کشورهای اسلامی ومثالهای دیگر، پیش سازمان دهنده ها و مفاهیم درسرا درساخت شناختی دانش آموز سازمان دهی می کند .
خوانش متن درس :
آخرین رکن درس،خوانش متن درس است که به خاطرداشتن متن خاص (لحن روایی حاکم بر متن) بهتر است که ابتدا معلّم از روی متن بخواند. پس از روخوانی معلّم پخش فایل صوتی متن درس برای تکرار مناسب است.
پس از چند بار خوانش متن درس، برای سنجش میزان درک مطلب متن درس با پرسشهای صحیح (درست ونادرست ودرک مطلب) دانشآموزان را ارزیابی میکنیم؛ اگر تعدادی از دانشآموزان قادر به پاسخگویی نبودند میتوانید با توضیحات لازم این چالش را برطرف سازید
الگوی تفکّر حلّ مساله
تشویق وترغیب دانشآموزان به تفکّر و اندیشه در کلاس درس و بهره گیری از روش حلّ مساله در کارهای روزمره یکی از اساسیترین فعّالیتهای آموزشی معلّم به شمار میرود. دانشآموز میتواند از طریق فکر کردن یاد بگیرد و کار اصلی معلّم، رشد قوهی تفکر وی میباشد.
با این روش، هدف اصلی آن است که دانشآموز به کاربرد تفکّر در حل مسائل روزمرهی زندگی پی ببرد.
اجرای این روش در گروههای سنی مختلف، متفاوت است.
1- دانش آموزان را گروهبندی کنید.
2- یک چیستان، معما و یا مسئلهای ساده را مطرح نمایید.
3- برای ترغیب دانش آموزان به تفکر و تعمق از سکوت استفاده کنید. سکوت میتواند به رشد تفکر کمک کند، زیرا لازمهی تفکّر جدی، سکوت و تعمق است.
4- فضای کلاس را طوری آماده کنید که موجب کنش متقابل اعضای گروهها شود.
5- بچهها پس از سکوت و تفکر به حلّ مسئله یا چیستان بپردازند.
بدین ترتیب دانشآموزان یاد میگیرند که با تفکر و بهرهگیری از خرد جمعی میتوانند به حل مسائل بپردازند اینک داستان " رازی و ساخت بیمارستان" را به روش قصهگویی برای کلاس روایت نمایید و یا اینکه در گروه، متن درس را بخوانند