اهداف و شبکه ی مفهومی

  مطالعات اجتماعی چیست ؟

مطالعات اجتماعی حوزه‌ای است که از انسان وتعامل اوبا محیط‌های اجتماعی، فرهنگی و طبیعی و تحولات زندگی بشر درگذشته، حال وآینده و جنبه‌های گوناگون آن (سیاسی و اقتصادی، فرهنگی و محیطی) بحث می‌کند.

    مطالعات اجتماعی چیست ؟

مطالعات اجتماعی حوزه‌ای است که از انسان وتعامل اوبا محیط‌های اجتماعی، فرهنگی و طبیعی و تحولات زندگی بشر درگذشته، حال وآینده و جنبه‌های گوناگون آن (سیاسی و اقتصادی، فرهنگی و محیطی) بحث می‌کند.[1]

   بدین ترتیب این حوزه‌ی یادگیری ‌رشته‌های مختلفی چون تاریخ، جغرافیا، مردم شناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و روان‌شناسی را زیر پوشش قرارمی‌دهد. ثانیاً بر ارتباط بین شاخه‌های علوم اجتماعی و انسانی  برای رسیدن به فهمی وسیع‌تر اشاره می‌کند.

با توجه به دیدگاه‌های متفاوت برنامه‌ی درسی، مقاصد،  نیازها و علایق دانش‌آموزان،  نوع محتوا، فرآیندها و مقاصد تربیتی،برنامه درسی مطالعات اجتماعی برنامه‌ای است که درآن :     

·       به ایجاد فهم وسیع موضوعات علوم اجتماعی و وحدت در یادگیری تأکید می‌شود.

·       محتوای روش‌ها برگرفته‌ای از موضوعات علوم اجتماعی وانسانی با توجه به ویژگی‌های مخاطبان به شکل ساده‌ای ارائه می‌شود.

·       به نیازهای فرد و جامعه توجه می‌شود.

·       پرورش مهارت‌های فرآیند تفکر نظیر گردآوری اطلاعات، مشاهده کردن، حل مساله، تعمیم دادن، استنتاج کردن، تفسیر‌کردن و... از اهداف اساسی آن است.

·       مهارت‌های تفکر وتصمیم‌گیری در مواجهه با مسائل اجتماعی آموزش داده می‌شود.

   * به تعبیر یکی از صاحب‌نظران، مطالعات اجتماعی از لحاظ لغوی از دو واژه «مطالعات» و«اجتماعی» تشکیل شده است: «مطالعات» به ما می‌گویدکه ماهیت این درس تحقیق وکاوشگری به ‌وسیله دانش‌آموز است و واژه «اجتماعی» ناظر بر ابعاد مختلف زندگی: اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، مردم‌شناختی و نظایرآن است. [2]

   پس درس مطالعات اجتماعی درسی است که از طریق آن دانش‌آموزان ابعاد مختلف زندگی اجتماعی را بررسی می‌کنند تا قابلیت‌های شهروندی همه جانبه برای زندگی به‌دست بیاورند   و عنوان این درس عنوان «فرآیندی» است ودر مطالعات اجتماعی «تفکرانتقادی» و «مهارت کاوشگری» مهم است.

    در برخی از کشورها، این برنامه‌ی درسی عنوان دیگری دارد چنان‌که برای مثال در کشور استرالیا این حوزه «مطالعات جامعه و محیط» نامیده می‌شود.(SOSE)  [3]

درس مطالعات اجتماعی به عنوان یک حوزه‌ی اساسی یادگیری برمحورکنش متقابل آدمیان با یک‌دیگر و با محیطی که در آن به سر می‌برند- در روند زمانی- استوار است. "به طوری که می‌توان ادعا نمود جامعه، زمان و مکان سه محور عمده‌ی درس مطالعات اجتماعی است."

مطالعات اجتماعی « مفاهیم اصلی» خود را از رشته‌های علمی نظیر جغرافیا، تاریخ، اقتصاد، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و روان شناسی و هم‌چنین مطالعات آسیا و خاورمیانه، مطالعات شهروندی، مطالعات محیط زیست و... می‌گیرد. مفاهیم این رشته‌های علمی به همراه ارزش‌های کلیدی و فرآیند کاوشگری که حیطه مهارتی را نیز در بر می‌گیرد، به سمت هدف کلی برنامه‌ی درسی مطالعات اجتماعی جهت‌گیری می‌کنند. به عبارت دیگر مقصد غایی و هدف نهایی بهره‌گیری از این رشته‌های علمی و پرورش و تربیت شهروند مطلوب با ویژگی‌های موردنظر هر کشور است.

برخی رشته‌ها و شاخه‌‌های علمی که مطالعات اجتماعی از آن‌ها بهره می‌گیرد.

الف)

شاخه‌های اصلی یا حوزه‌های موضوعی:

در برنامه درسی مطالعات اجتماعی به منظور تعیین حوزه‌های مرتبط با مطالعات‌اجتماعی، ‌از حوزه‌های موضوعی[4] (Strands) استفاده شده است که به جای دیسپلین‌ها (رشته‌های علمی) فضای بازتری را برای تلفیق به وجود می‌آورند.

براساس نیازهای علمی برنامه، پنج حوزه‌ی موضوعی و برای هر یک از حوزه‌های موضوعی ، نیز سه مفهوم کلیدی (Key Concept)  ‌انتخاب شده است. محتوای موضوعی و علمی برنامه در قالب این حوزه‌های موضوعی و مفاهیم کلیدی سازمان‌دهی می‌شوند.[5] انتخاب حوزه‌های مذکور بر مبنای توجه به سه رشته‌ی اصلی این برنامه درسی یعنی جغرافیا، تاریخ و تعلیمات‌اجتماعی و مدنی، حوزه‌های مغفول مانده در این برنامه یعنی اقتصاد و بالاخره رویکرد و اصول برنامه صورت گرفته است.

همان طور که ملاحظه می‌شود، این حوزه‌های انتخاب شده عمدتاً مفاهیم و موضوعات یک یا چند رشته علمی و فراتر از آن را پوشش می‌دهند. مفاهیم کلیدی منتخب نیز ناظر به آن دسته از مفاهیمی است که بهتر محتوای موردنظر برنامه را پوشش می‌دهد.

زمان، تداوم و تغییر		(تاریخ)
مکان و فضا		(جغرافیا)
فرهنگ و هویت		(جامعه شناسی، تاریخ، مردم‌شناسی، دین و اخلاق)
نظام اجتماعی		(علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، حقوق، علوم‌سیاسی، دین واخلاق)
منابع و فعالیت‌های اقتصادی		(اقتصاد، جغرافیا، مطالعات زیست محیطی، دین و اخلاق)

*در برنامه‌ی درسی مطالعات اجتماعی، یاددهی و یادگیری حول پنج حوزه‌ی موضوعی و از طریق دو فرآیند «کاوشگری» و « توسعه و درونی‌سازی ارزش‌ها» سازمان‌دهی می‌شود و تحقق می‌ یابد.

فرایند کسب صلاحیت ها و درونی‌سازی ارزش‌هاواخلاق فرایند کاوشگری محیطی و اجتماعی زمان، تداوم و تغییر مکان و فضا فرهنگ و هویت نظام اجتماعی منابع و فعالیت‌های اقتصادی

علم(حوزه های موضوعی )

	صلاحیت ها و شایستگی های اخلاقی و ایمانی   (حق‌طلبی و مسئولیت‌پذیری)   (تعاون) ((عدالت جویی )  (میهن‌دوستی)		صلاحیت ها و مهارت های عقلانی ،فکری ، اجتماعی وارتباطی (بررسی و کاوش)   (خلاقیت)   (مشارکت)   (برقراری ارتباط)   (واکنش شخصی و اظهارنظر)
		زمان، تداوم و تغییر (تحول، پیشرفت و تداوم)   (مدارک و شواهد)   (علت‌ها و معلول‌ها)
		مکان و فضا (پدیده‌های مکانی و پراکندگی)   (رابطه انسان و محیط)   (حفاظت از محیط)
		فرهنگ و هویت (تعلق و هویت)   (میراث فرهنگی)   (تنوع فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی)
		نظام اجتماعی (حقوق و قوانین)   (مسئولیت‌ها و تکالیف)    (نقش‌ها، گروه‌ها و مؤسسات اجتماعی)
		منابع و فعالیت‌های اقتصادی (منابع و نظام‌های اقتصادی)   (کار و کارآفرینی)   (بهره‌وری)

مفاهیم کلیدی:

هر یک از حوزه‌های موضوعی پنج‌گانه‌ی مذکور، تعداد زیادی از مفاهیم کلیدی رایج در آن حوزه را پوشش می‌دهند. در این برنامه، برای هریک از حوزه‌‌ها، سه مفهوم کلیدی و پایه که محتوای علمی برنامه حول آن‌ها مطرح و بر آن‌‌ها مبتنی است،‌انتخاب گردید.

1- زمان، تداوم و تغییر

مفاهیم کلیدی:

1/1- تحول، پیشرفت و تداوم

2/1- مدارک و شواهد

3/1- علت‌ها و معلول‌ها

2- مکان و فضا

مفاهیم کلیدی:

1/2- پدیده‌های مکانی و پراکندگی

2/2- رابطه انسان و محیط

3/2- حفاظت از محیط و مکان

3- فرهنگ و هویت

مفاهیم کلیدی:

1/3- تعلق و هویت

2/3- میراث فرهنگی

3/3- تنوع فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی

4- نظام اجتماعی

مفاهیم کلیدی:

1/4- حقوق و قوانین

2/4- مسئولیت‌ها و تکالیف

 3/4- نقش‌ها، گروه‌ها و مؤسسات اجتماعی

5- منابع و فعالیت‌های اقتصادی

مفاهیم کلیدی:

1/5- منابع و نظام‌های اقتصادی

2/5- کار و کارآفرینی

3/5- بهره‌وری

ب)

فرایند کاوشگری محیطی و اجتماعی و پرورش مهارت‌ها

       برنامه درسی مطالعات اجتماعی، قابلیت پرورش مهارت‌ها را در چارچوب فرایند کاوشگری[6] در موضوعات محیطی و اجتماعی، در پنج حوزه به شرح زیر دارد:

1- بررسی و کاوش[7]

       در این حوزه‌  مهارت‌های فرایند کاوشگری شامل طرح سؤالات روشن و واضح، درباره‌ی موضوعات و مسایل محیطی و اجتماعی بررسی مدارک و شواهد (خواندن نمودار، عکس، نقشه، متون، اسناد و ...)، شناسایی موضوع، شناسایی منابع اطلاعات، جمع‌آوری و ثبت اطلاعات از منابع اولیه و ثانویه، آماده نمودن اطلاعات مرتبط، بررسی و تفسیر شواهد و مدارک، تجزیه و تحلیل شواهد و مدارک از طریق انتخاب، مقایسه و طبقه‌بندی اطلاعات، نتیجه‌گیری و جمع‌بندی پرورش می‌یابند.

2- مشارکت [8]

       در این فرایند دانش‌آموزان از طریق همراهی و کارگروهی موفق به انجام فعالیت‌های یادگیری می‌شوند و انواع حوزه‌های کارگروهی را به کار می‌برند. مهارت‌های مشارکت و تصمیم‌گیری جمعی در حل مسائل خانه، مدرسه و اجتماعات محلی، صبوری و بردباری، احساس تعلق به گروه، هدایت و مدیریت خود و دیگران در کار گروهی و با هم دیگر شکل بخشیدن به دیدگاه‌ها و نقطه نظرات در این حوزه تقویت می‌شود.

3- برقراری ارتباط[9]

    برقراری ارتباط عبارتست از مهارت انتقال و بیان ایده‌ها و اطلاعات به شکل‌های مختلف گفتاری و شنیداری و غیره. با توجه به آن چه که گفته شد مهارت‌ برقراری ارتباط در دو زمینه 1- برقراری ارتباط با دیگران 2- برقراری ارتباط با انواع منابع اطلاعاتی  معنا می‌یابد.

       در این حوزه خواندن، گوش کردن، نگاه کردن و بیان کردن مؤثر و بحث و مذاکره و مکالمه، بیان نقطه نظرات مخالف در قلمرو برقراری ارتباط با دیگران قرار می‌گیرد.

  برقراری ارتباط بین عناصر یک رویداد، فهم و شرح روابط علت و معلولی، برقراری ارتباط میان گذشته، حال و آینده، فهم توالی موضوعات، نمایش داده‌ها(ترسیم نمودار، نقشه، جدول) در قلمرو برقراری ارتباط با پدید‌ه‌ها و منابع اطلاعاتی پرورش می‌یابد.

4- خلاقیت[10]

       در این حوزه مهارت‌های کاربرد دانش و اطلاعات و مهارت‌ها در الگوها و موقعیت‌های جدید، توسعه و بسط آموخته، پاسخگویی به مسائل و موقعیت‌های غیرمتنظره، طراحی و تولید محصولات یا حوزه‌های جدید، ابداع روش‌های جدید، پیشنهاد دادن، تجسم و پیش‌بینی کردن تقویت می‌شود.

5- واکنش شخصی و اظهار نظر[11]

   در این قلمرو دانش‌آموزان از خود اراده‌ای برای بازشناسی و بررسی موضوعات بر مبنای استنباط خویش نشان می‌دهند. مهارت‌های نگریستن و بازشناسی و نقد و بررسی موضوع بر مبنای تلقی خویش، نگریستن به موضوع از منظرهای متفاوت و با استنباط‌ها و باورهای خود فرد، ترجیح دادن،‌بیان احساس خویش به طرق گوناگون، آینده‌نگری و پیش‌بینی آینده ترجیحی و احتمالی در این حوزه قرار می‌گیرند.

اخلاق و ارزش ها

در برنامه‌ درسی مطالعات اجتماعی، به طور خاص پرورش و درونی کردن 3 گروه از ارزش‌ها محور کار قرار گرفته است. این چهار گروه عبارتند از:

*    حق طلبی و مسئولیت‌پذیری

       شناخت حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی و شهروندی و بر آن اساس تمایل به احقاق حقوق و برقراری عدالت و ظلم‌ستیزی در سطوح مختلف و احساس مسئولیت و تعهد در امور مختلف و سطوح گوناگون (زندگی خانوادگی، مدرسه،‌محله، کشور و جهان)

*    تعاون

       علاقه به مشارکت و تعاون در سطوح مختلف برای پیشبرد و بهبود امور زندگی و احسان و رأفت و مهرورزی نسبت به هم‌نوعان و داشتن روحیه همدلی، همکاری و قدردانی از اعضای خانواده، اولیاء مدرسه و خدمتگزاران جامعه.

میهن دوستی

       یعنی علاقه‌مندی به کشور ایران و پیشرفت و آبادانی آن و احساس تعلق و افتخار نسبت به میراث فرهنگی و هویت اسلامی – ایرانی و تمایل به حفظ دستاوردهای فرهنگی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران

پرورش ارزش‌های مشترک با سایر برنامه‌های درسی

       مطالعات اجتماعی هم چنین توسعه و پرورش ارزش‌های دیگر را که هدف سایر برنامه‌های درسی در دوره‌ی آموزش عمومی است، مورد ملاحظه قرار می‌دهد. برخی از این ارزش‌ها عبارتند از:

-              ایمان به خداوند، روحیه‌ توکل و خداوند را بخشنده وبهترین حامی و ولی خود دانستن.

-              خداوند را بر اعمال خود، رابطه با دیگران و با محیط پیرامون ناظر دیدن.

-             علاقه‌مندی به پیروی از دستورات قرآن کریم و الگوهای رفتاری پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) در زمینه رفتارهای فردی و اجتماعی

-             روحیه قدردانی و شکرگزاری از نعمات بی‌شمار خداوندی و عظمت و شگفتی جهان‌ آفرینش

-              علاقه‌مندی به مطالعه و کاوشگری و خود یادگیری

-              علاقه‌مندی به حفاظت و مراقبت از محیط زیست

-             روحیة مواجهه علمی و فناورانه با مسائل فردی و اجتماعی

اهداف کلی  ( برون داد های یادگیری )برنامه درسی مطالعات اجتماعی

در دوره آموزش عمومی (ابتدایی – متوسطه اول )

از منظر تلفیق حوزه های موضوعی

انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پایان دوره‌ی آموزش عمومی

الف_ در قلمرو شناخت و دانش

1-    علل و عوامل دخیل در دگرگونی‌ها و تغییرات منابع، مکان‌ها، فعالیت‌های اقتصادی و نظام‌های اجتماعی را در طی زمان درک ‌کنند. (زمان، تداوم و تغییر)

2-   از تغییر و تحولات و تداوم‌ها در زندگی اجتماعی و برخی رویدادهای مهم تاریخی قبل و بعد از اسلام در ایران آگاه شوند و  روابط علت و معلولی رویدادها را در‌یابند. (زمان، تداوم و تغییر)

3-   با چگونگی روابط متقابل جوامع انسانی با محیط‌های طبیعی و تنوع شیوه‌های زندگی در سطوح مختلف (محلی تا ملی، قاره‌ای و جهانی) آشنا شوند و الگوهای پراکندگی پدیده‌ها و سیستم‌های طبیعی و انسانی را در این سطوح درک ‌کند. (فضا و مکان)

4-    با برخی منابع، استعدادها و توان‌ها و قابلیت‌های محیطی و انسانی کشور برای توسعه و پیشرفت  آشنا شوند و ضرورت و اهمیت حفاظت از محیط را در سطوح مختلف درک ‌کنند. (فضا و مکان)

5-   حقوق و مسئولیت‌های فردی و اجتماعی را در محیط‌های مختلف(خانواده،مدرسه، محله، شهر و روستا، کشور، جهان) بشناسند. (نظام اجتماعی)

6-   ساختار، کارکرد و نحوه برقراری ارتباط مناسب را با برخی نهادها، مؤسسات و سازمان‌هایی که در تأمین انواع نیازهای فردی و اجتماعی (از خانواده و مدرسه تا نهادهای اداره‌کننده جامعه نظیر قوای سه‌گانه و حکومت) نقش دارند، بشناسند.(نظام اجتماعی)

7-   میراث فرهنگی به جای مانده از دوره‌های تاریخی قبل و بعد از اسلام در ایران (آداب و سنن و آثار هنری – معماری، مفاخر و شخصیت‌های علمی، فرهنگی، مذهبی و …) را بشناسند. (فرهنگ و هویت)

8-   عناصر و مؤلفه‌های هویت(تعلق و تعهد در سطوح مختلف: تعلق به فرهنگ بومی و محلی تا فرهنگ اسلامی – ایرانی و تعهد و احساس مسئولیت تا مقیاس جهانی)  را درک ‌کنند.      (فرهنگ و هویت)

9-    اهمیت منابع و نقش آن‌ها را در تأمین نیازها بشناسند و برخی شیوه‌های حفاظت و بهره‌برداری مطلوب از آن‌ها را بدانند. (منابع و فعالیت‌های اقتصادی)

10-                     با انواع فعالیت‌های اقتصادی و برخی تحولات مربوط به آنها و مسائل مربوط به اشتغال، فرهنگ کار و بهره‌وری آشنا شوند. (منابع و فعالیت‌های اقتصادی)

ب- در قملرو  اخلاق و ایمان

1-     به کشور ایران و پیشرفت و آبادانی آن، حفظ میراث فرهنگی، حفظ نظام جمهوری اسلامی و دستاوردهای انقلاب اسلامی علاقه‌‌مند شوند و به فرهنگ و هویت اسلامی– ایرانی خود، احساس تعلق و افتخار ‌کنند. (میهن دوستی)

2-     نسبت به رعایت تکالیف اخلاقی و وظایف فردی، اجتماعی و شهروندی در سطوح مختلف (زندگی خانوادگی، مدرسه، محله،‌کشور، جهان) احساس مسئولیت و تعهد کنند.(مسئولیت‌پذیری)

3-     به همکاری، مشارکت و همیاری در سطوح مختلف، علاقه‌مند باشند و نسبت به اعضای خانواده، اولیاء مدرسه و خدمتگزاران جامعه احساس علاقه توأم با قدرشناسی و احترام داشته باشند.(تعاون توأم با رأفت و احسان)

4-     به برقراری عدالت و احقاق حقوق در زندگی فردی و اجتماعی علاقه‌مند و به ظلم‌ستیزی و  حمایت از مظلومان، نیازمندان و مستضعفان در سطوح مختلف (محلی تا جهانی) معتقد باشند.(حق‌طلبی)

ج- در قلمرو شایستگی های فکری ، عقلانی و مهارت ها

1-     توانایی بررسی و کند و کاو در موضوعات محیطی و اجتماعی و مراحل مختلف آن شامل (طرح سؤالات روشن، شناسایی، منابع اطلاعات، تفسیر و تجزیه و تحلیل مدارک و شواهد، جمع‌آوری داده‌ها، مقایسه داده‌ها، طبقه‌بندی اطلاعات، نتیجه‌گیری و جمع‌بندی و ...) را به دست ‌آورند. (بررسی و کاوش)

2-     بتوانند دانش و اطلاعات را در الگوها و موقعیت‌های جدید به کار ببرند، روش‌ها یا محصولات جدیدی ابداع کنند، به مسائل غیرمتنظره پاسخ دهند، درباره‌ی موضوعات محیطی و اجتماعی پیشنهادهایی ارایه کنند.(خلاقیت)

3-     توانایی مشارکت و کارگروهی را در محیط‌ها و جوامع گوناگون(خانه، مدرسه، محله و ...) به دست ‌آورند. (مشارکت)

4-     بتوانندرابطه مؤثر و مفید با دیگران و با نهادهای مختلف در مقیاس‌های (خانه، مدرسه، محله و جامعه)  برقرار کنند. (برقراری  ارتباط)

5-     بتوانند ضمن برقراری ارتباط مناسب با منابع مختلف اطلاعاتی (فهم روابط علت و معلولی، توالی موضوعات،درک متن، ارتباط و عناصر یک رویداد یا پدیده و ...) ایده‌ها و اطلاعات را به شکل‌های مختلف پردازش و بیان کنند. (برقراری ارتباط)

6-     بتوانند موضوعات محیطی و اجتماعی را بر مبنای استنباط و تلقی خویش نقد و بررسی و احساس و نظر خود را بیان و آینده ترجیحی و احتمالی را در برخی زمینه‌ها پیش‌بینی کنند. (واکنش شخصی و اظهارنظر)

شبکه مفهومی فصول کتاب

مطالعات اجتماعی

پایه چهارم ابتدایی

93-1392

فصل اول  :محله ما

مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
تغییرات محله در گذر زمان تغییر و تحول ،پیشرفت وظایف و مسئولیت ها در قبال همسایه ها- رعایت و احترام به قوانین محله یا مجتمع مسکو نی	زمان ، تداوم وتغییر
مسئولیت ها ، تکالیف آشنایی با ویژگی های محله وکارکردهای  مسجد محله                                 کارکردهای مسجد محله حقوق و قوانین	نظام اجتماعی
میراث فرهنگی آموزه های دینی در مورد حقوق  همسایگان تعلق و هویت	فرهنگ  و هویت
حفاظت از محیط مراقبت از محله ،ترسیم نقشه محل زندگی و نحوه ترسیم آن رابطه انسان با محیط	مکان و فضا
مهارت خرید با برنامه ریزی  قبلی – انواع فعالیتها و رفع نیاز های اقتصادی در محله منابع ونظام های اقتصادی	منابع و فعالیت های اقتصادی

مسئولیت درقبال حقوق همسایگان تعلق خاطر به محله مسئولیت پذیری همکاری در امور محله تعاون

ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

فصل دوم : شهر  من  ، روستای من

مفاهیم استان ،تقسیمات کشوری  شهر و روستا و نحوه اداره آن مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
ارگانها و سازمان های اجتماعی	نظام اجتماعی
انواع زندگی عشایری ، روستایی و شهری تفاوت زندگی در شهر و روستا تعلق و هویت میراث فرهنگی تنوع فرهنگ ها و شیوه های زندگی انواع زندگی در نواحی مختلف ایران جهت های جغرافیایی اصلی و فرعی مطالعه جغرافیدانان در محیط های مختلف و استفاده از ابزارهای آن	فرهنگ  و هویت
رابطه انسان و محیط حفاظت از محیط	مکان و فضا

مسئولیت پذیری علاقمندی به استان و محل زندگی وطن دوستی

ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

فصل سوم : پیدایش شهرها وروستاها

تغییر  و تحولات  زندگی بشر  از غار نشینی تا شهر نشینی در طول زمان مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
شکل گیری شهرهای باستانی چون ،شوش ، تغییر وتحول	زمان ، تداوم وتغییر
تعلق و هویت آثار تاریخی به جا مانده در اماکن تاریخی میراث فرهنگی نحوه مطالعه گذشته توسط  مورخان تنوع فرهنگ ها و شیوه های زندگی	فرهنگ  و هویت
مفهوم موزه و کاربردهای آن رابطه انسان و محیط حفاظت از مناطق تاریخی  کشور حفاظت از محیط	مکان و فضا

حساس بودن به حفاظت از  آثار تاریخی و میراث فرهنگی مسئولیت پذیری علاقمندی به استان و محل زندگی علاقه  و افتخار به گذشته طولانی کشور وطن دوستی

ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

فصل چهارم : سفری به شهرهای باستانی

تغییر  و تحولات  حکومت های مختلف در ایران باستان

مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
شکل گیری شهرهای باستانی چون همدان، تخت جمشید و کرمانشاه  ، تغییر وتحول	زمان ، تداوم وتغییر
تعلق و هویت آثار تاریخی به جا مانده در اماکن تاریخی واهمیت بازدید از آنها میراث فرهنگی تنوع فرهنگ ها و شیوه های زندگی سوغات های مختلف و غذاهای محلی با توجه به تنوع مکان ها	فرهنگ  و هویت
رابطه انسان و محیط حفاظت از مناطق تاریخی  کشور حفاظت از محیط	مکان و فضا

حساس بودن به حفاظت از  آثار تاریخی و میراث فرهنگی مسئولیت پذیری علاقمندی به میراث فرهنگی   و افتخار به گذشته طولانی کشور وطن دوستی

ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

فصل پنجم  :  کشور زیبای من

مسئولیت در حفاظت از منابع و محیط زیست مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
پراکندگی ناهمواری های مهم کوه ،دشت ، جلگه ...پوشش گیاهی و زندگی جانوری رابطه ناهمواری ها و آب و هوا با نوع و شیو های زندگی مسئولیت ها و تکالیف	نظام اجتماعی
پدیده های مکانی و پراکندگی رابطه انسان و محیط تنوع محیط زیست در ایران و لزوم  حفاظت ازگونه ها حفاظت از محیط	مکان وفضا
منابع : کیاهان و جانوران یعی منابع و نظام های اقتصادی	منابع و فعالیت های اقتصادی

مسئولیت در قبال محیط زیست وقدر دانی از نعمات خداوند

مسئولیت پذیری احساس علاقه و افتخار به محیط ها ی  طبیعی ایران  میهن دوستی

ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

فصل ششم : ما ایرانی هستیم

روند انقلاب اسلامی ،تغییر حکومت شاهنشاهی به جمهوری اسلامی مفاهیم کلیدی	راهبردها یا حوزه های موضوعی
تحول ، پیشرفت و تداوم تقویم و کارکردهای آن ، روزهای تعطیل رسمی مدارک وشواهد علل وقوع انقلاب اسلامی علت ها و معلول ها	زمان ، تداوم وتغییر
قانون اساسی حقوق و قوانین احترام به پرچم ، سرود ملی و .. وپیروی از رهبری مستولیت و تکالیف	نظام اجتماعی
آشنایی با ابعاد شخصیتی امام خمینی تنوع اقوام ایرانی تنوع فرهنگ ها وشیوه های زندگی میراث فرهنگی تعلق و هویت تعلق به کشور ایران و آداب ورسوم آن	فرهنگ  و هویت
موقعیت مکانی برخی اقوام پدیده های مکانی و پراکندگی	مکان و فضا
مسئولیت نسبت به انقلاب و دستاوردهای آن و خون شهدا مسئولیت پذیری احترام به نماد های ملی میهن  دوستی	ارزش ها و نگرش ها

برسی و کاوش ، برقراری ارتباط ،خلاقیت ، مشارکت ،واکنش شخصی و اظهار نظر

مهارت های کاوشگری

اهداف کلی (برون داد های یادگیری ) مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی ( از منظر تلفیق حوزه های موضوعی )

شماره هدف	حوزه موضوعی	هدف	دروس مرتبط با اهداف
1 2	زمان ، تداوم وتغییر	1-دانش آموزان  تغییر شکل زندگی از غار نشینی تا شهر نشینی و تمدن های باستانی ایران  را بررسی و ویژ گی های آن ها را بیان می کنند. 2- دانش آموزان  با استفاده از  تقویم  روزها ی مهم ملی و مذهبی را جستجو و علت اهمیت آنها را  با توجه به وقایع و رویدادها بیان می کنند .	فصل3  و4 فصل6
3	فضا و مکان	3-دانش آموزان رابطه متقابل انسان و محیط و وپراکندگی و ویژگی های  پدیده ها (آب و هوا ، ناهمواری ها و ...) ایران را   شناسایی  و بیان می کنند. 4- دانش آموزان برخی اصول  مراقبت و مشارکت در محله،حفاظت از مناطق تاریخی  و محیط زیست ایران رابیان و پیشنهاداتی  ارائه می کنند .	فصل 5 فصل 1و3و5 و4
5	نظام اجتماعی	5-دانش آموزان لزوم رعایت حقوق همسایگان و اهالی محل  را بیان کرده و برخی نهادهای محل زندگی خود را شناسایی و درامور محله مشارکت می کنند . 6-دانش آموزان نمادهای ملی (پرچم ، سرود ملی ،قانون اساسی و ... ) را شناسایی و بیان و به آن ها ارج می گذارند.	فصل 1 فصل 6
7	فرهنگ و هویت	7-دانش آموزان  میراث فرهنگی( چون بنا های تاریخی و اعیاد و روز های خاص، و ابعاد شخصیتی امام خمینی  )را در کشور شناسایی و گرامی می دارند. 8-دانش آموزان تنوع فرهنگی در ایران را با توجه به انواع زندگی روستایی شهری و عشایری شناسایی و نشان میدهند..	فصل 6 فصل 2
9 10	منابع و فعالیت های اقتصادی	9-دانش آموزان  انواع فعالیتها و رفع نیاز های اقتصادی در محله را شناسایی و برخی مهارت های خرید را تمرین  می کنند . 10-دانش آموزان  برخی منابع طبیعی ایران  (آب ، خاک ، گیاهان و جانوران )‌را  شناسایی  وراهکار هایی برای محافظت از آن ها پیشنهاد می کنند.	فصل 1 فصل 5

پوشش اهداف با شایستگی های پایه مندرج در برنامه درسی ملی

تعقل	1-   بصیر نسبت به آثار و پیامدهای سبک زندگی خود 2-   تدبر در نظام خلقت و شگفتی های آن	اهداف شماره  5 و9 هدف شماره 3
ایمان	1-   ایمان به ارزشمندی ، هدفمندی و قانون مندی خلقت و باور به زیبایی های جهان آفرینش به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند 2-   ایمان به هویت الهی انسان ، کرامت او و توانمندی های جمعی و فردی انسان	اهداف شماه 3و8 هدف شماره5
علم	1-   علم نسبت به پدیده ها ، روابط ، رویدادها و قوانین جهان آفرینش و چگونگی برقراری ارتباط انسان ها با آن ها و بهره برداری بهینه از آنان  2-   علم نسبت به روابط ، نقش ها ، حقوق و وظایف خود و افراد و اهمیت آن ها در زندگی اجتماعی 3-   علم نسبت به گذشته و حال جوامع بشری به ویژه فرهنگ و تمدن اسلام و ایران	هدف شماره 1 اهداف شماره 5 و8 اهداف شماره 1و7 و2
عمل	1-   به کارگیری آداب و مهارت ها و سبک زندگی اسلامی –ایرانی 2-   حفظ و تعالی محیط زیست ، میراث فرهنگی و سرمایه های طبیعی	هدف شماره 5 اهداف شماره 4و6 و10
اخلاق	1-تقدم بخشیدن به منافع ملی بر گروهی و منافع جمعی بر فردی 2-ارزش قائل شدن برای مخلوقات هستی و محیط زیست	هدف شماره 5 هدف شماره 10

باسپاس از صبر وحوصله ی شما :مجید ت ریوه –خانم حسن زاده

---

[1] - این تعریف در سال 1375 توسط شورای وقت مطالعات‌اجتماعی دفتر برنامه‌ریزی ارائه گردید که هم‌اکنون نیز مورد قبول گروه مطالعات‌اجتماعی می‌باشد. برای اطلاع بیش‌تر درباره‌ی ماهیت

و قلمرو مطالعات‌اجتماعی رجوع شود به http://socialstudies-dept.talif.sch.ir

1- دکتر حسن ملکی،سخنرانی درکارگاه آموزشی" برنامه درسی بارویکرد تلفیقی"،مرداد1382 .

2- گروه مطالعات اجتماعی دفتربرنامه ریزی  و تألیف کتب درسی معتقد است باتوجه به آن که بخشی از موضوعات ومطالب ارائه شده دراین برنامه درسی با تعامل انسان ومحیط و فراتر از انسان و جامعه سروکاردارد و یا به‌طور خاص  به مسائلی چون حرکات زمین، زیست بوم ها، اشکال فرسایش زمین  و نظایر آن می پردازد که عمدتا  ماهیت طبیعی  دارند و از زیرشاخه‌های علوم طبیعی سرچشمه می‌گیرند؛ لذا بهتراست عنوان این برنامه درسی به « مطالعات جامعه ومحیط »  تغییر یابد.

- SOSE (Studies of Society and Environment)

_[4] -  عبارت « حوزه‌ها یا شاخه‌های اصلی موضوعی » ترجمه واژه Strand می‌باشد. منظور از حوزه‌های موضوعی، اندیشه‌های اساسی در هر رشته علمی است که موضوعات مختلف حول و حوش آن اندیشه‌ها، سامان‌دهی  می‌شوند. حوزه‌های موضوعی بالاترین توان را برای تعمیم و بیش‌ترین زمینه را برای تشریح پدیده‌ها و موضوعات فراهم می‌‌آورند و زمینه‌ی مناسبی برای درهم‌تنیدگی موضوعات به دلیل وسعت اندیشه فراهم می‌نمایند.

[5] - رجوع شود به جداول وسعت و توالی محتوا

[6] - Inquiry process

[7] - investigating

[8] - Participating

[9] -Comunicatiang

[10] - Creating

[11] - Reflecting